29 oktober 2020 is er een motie aangenomen in de Tweede Kamer. Op zich geen bijzondere actie, maar voor de toekomst van aardgasvrije projecten en de haalbaarheid daarvan wel. De motie van S. Beckerman van de SP gaat over het garanderen van woonlastenneutraliteit bij het aardgasvrij maken van woningen. In normaal Nederlands: Van het aardgas af naar een duurzaam alternatief mag niet meer gaan kosten.
Aardgasvrij zonder extra kosten
Aanleiding van de motie is dat het draagvlak voor aardgasvrij verminderd is. Minder dan de helft van de Nederlanders is te spreken over de huidige route aardgasvrij. Woonlastenneutraliteit, volgens Beckerman, is de grootste blokkade om dit draagvlak te verhogen. De motie verzoekt de regering dan ook woonlastenneutraliteit te garanderen bij het aardgasvrij maken van woningen. Deze motie is aangenomen met 92 voor en 58 tegen. Partijen zoals Eigen Huis zijn blij dat deze motie is aangenomen, want nu is er meer bescherming voor de portemonnee van de burger. Toch?
De kosten van de energietransitie is een verkeerde framing
De bovenstaande aannames met betrekking tot de redenen waarom het draagvlak voor aardgasvrij is afgenomen en besluit van de Tweede Kamer geven mij jeuk. Het draagvlak voor aardgasvrij is niet sterk afgenomen door de kosten, maar door de onduidelijkheid die gegenereerd is door de Rijksoverheid. Daarbij is de eeuwige focus op kosten een strijd die we niet gaan winnen. Behandel mensen als consumenten en ze gaan zich ook zo gedragen. Er wordt nauwelijks gesproken over de andere voordelen van verduurzaming. Nee, het moet alleen gaan over de kosten. Het klimaatbeleid kan wel een les in framing gebruiken.
Alle voorbeelden van eerdere energietransitie en successen met bijvoorbeeld isolatieprogramma’s laten een andere focus zien. De meest gewilde isolatiemaatregel is sinds de jaren 80 al dubbel glas. Is dit door de business case? Nee, koude voeten en tocht. Zonnepanelen zijn echt niet alleen een succes door de business case, maar ook letterlijk door de zichtbaarheid en de buurman die zich hardop afvraagt: ‘’Hebben jullie nog steeds geen panelen?’’. Verder terug de tijd in was aardgas bij zijn introductie populair onder rijkere huishoudens. Met centrale verwarming kon je laten zien dat je trendy was.
Woonlastenneutraal aardgasvrij is niet gratis
De belofte van woonlastenneutraal is nepnieuws, een gemakkelijk manier voor de politiek om het niet over de echte kosten van de energietransitie te hebben. Woonlastenneutraal ten opzichte van wat en wie gaat de grote hoeveelheid subsidies betalen die nodig zijn dit mogelijk te maken? Krijgen we een woonlastenneutraal onderzoek per woning om te garanderen dat ieder huishoudens exact evenveel gaat betalen. Een onmogelijke opgave.
De waarheid is dat er een grote stijging van de energiebelasting nodig zal zijn om de duurzame alternatieven woonlastenneutraal te maken. Denk hier aan een belastingstijging van gemakkelijk 30%. Een stijging van de energiebelasting heeft tot gevolg dat eigenaren extra gaan besparen of op zoek naar alternatieven. Dat is ook zichtbaar in Denemarken waar het energieverbruik lager ligt dan in Nederland. Een andere route is stevig subsidiëren van alternatieven door de Rijksoverheid. Alleen waar zijn de grootste subsidies vervolgens nodig om woonlastenneutraal te garanderen? Juist de grotere woningen met veel gebruik. Juist weer de doelgroep die extra ondersteuning het minste nodig heeft.
De burger betaalt altijd
De burger gaat links of rechts om betalen voor de energietransitie. Een motie die sympathiek lijkt brengt daar geen verandering in. In de praktijk zal een groep het hardst geraakt worden: de lagere inkomens. Als we de energiebelasting flink verhogen zal deze groep verhoudingsgewijs meer gaan betalen. Vaak is de energierekening al laag bij deze doelgroep, een verhoging van de belasting snijdt direct in het besteedbaar inkomen.
De vraag is hoe hiermee om te gaan. TNO stelt bijvoorbeeld voor om te beginnen bij de kwetsbare groepen als het gaat om aardgasvrije projecten. Dit kan helpen de klap bij de meest kwetsbare doelgroepen te verminderen. Maar laten we dan wel eerlijk zijn, deze kosten worden gedragen door ons allemaal. Uiteindelijk is hier onder aan de streep weinig woonlastenneutraal aan.