De energietransitie leent zich al sinds de jaren 60 voor grappig, soms frustrerend fake news
Lees, like of deel dit artikel ook op Linkedin: https://www.linkedin.com/pulse/5-mooie-voorbeelden-van-fake-news-de-energietransitie-sven-ringelberg/
Berichten over de energietransitie vliegen ons steeds vaker om de oren. Waar ik een aantal jaar geleden nog moest uitleggen wat mijn werk inhoudt en nee ‘’het is geen hobbyisme dat alleen maar geld kost’’, zie ik steeds meer mensen geïnteresseerd krantenberichten lezen over de innovaties en uitdagingen die ons te wachten staan. Samen met de trend van verduurzaming is de trend van ‘fake news’ ook iets dat ons bezighoudt. Deze twee punten samen maken voor een interessant artikel.
Hieronder behandel ik 5 voorbeelden van fake news. De energietransitie leent zich al sinds de jaren 60 voor grappige, soms frustrerende fake news berichten. Waar een deel van deze misinformatie van alle tijden is, zie je dat anno 2019 alleen al het volume aan informatie verwarrend kan werken. Note: dit artikel is natuurlijk een opiniestuk en vooral bedoeld om gesprekken op gang te brengen. Met fake news bedoel ik daarom standpunten die wat mij betreft op wensdenken zijn gebaseerd of in sommige gevallen echt foutieve informatie bevatten.
Gezellige mensen stoken kolen (1964)
’Ik was er helemaal niet voor die omschakeling op aardgas. Per slot van rekening jagen ze je maar op kosten.’
Met de vondst van het Slochteren gas werd Nederland een gasland. In recordtijd werden bestaande installaties aangepast en verdween het stoken op kolen steeds meer naar de achtergrond. Waar in 1963 nog 55% van de Nederlandse huishoudens op kolen stookten, waren in 1969 80% van diezelfde woningen aangesloten op het gasnet. Geen wonder dat de ‘kolenlobby’ steeds meer op hete kolen zat en op slimme manieren haar product wilde promoten.
De meest stevige reactie kwam in 1964 toen de ‘Stichting Vaste Brandstoffen’ in een serie haar klanten liet vertellen een voorkeur voor kolenvuur te hebben. Het meest bekende voorbeeld is die van het voorbeeld hiernaast waarin mevrouw De Jong duidelijk haar mening gaf over het aardgas (zie hierboven).
Met deze advertentie sloeg de kolenlobby de plank echter mis, uit onderzoek bleek dat de meeste mensen vonden dat de advertentie te ver ging (belasterd naar gasleveranciers) en niet paste bij de slogan ‘gezellige mensen stoken kolen’.
Bij een gebrek aan zakelijke voordelen richtte de campagne van de kolenlobby zich vooral op gezelligheid en leefwarmte van haar product. Maar zelfs de Kolenkrant die als tegenhanger van de Aardgaskrant werd gelanceerd kon niet voorkomen dat het aantal huishoudens met een kolenkachel terugliep tot minder dan 15% in 1975.
Bij een gebrek aan zakelijke voordelen richtte de campagne van de kolenlobby zich vooral op gezelligheid en leefwarmte van haar product. Maar zelfs de Kolenkrant die als tegenhanger van de Aardgaskrant werd gelanceerd kon niet voorkomen dat het aantal huishoudens met een kolenkachel terugliep tot minder dan 15% in 1975.
Verbod op de Cv-ketel (2018)
Toen ik las over de kolenlobby moest ik gelijk denken aan de tsunami aan berichtgeving in maart 2018, de Cv-ketel zou zijn langste tijd gehad hebben. Dat dit uiteindelijk ging om een manifest van o.a. Uneto VNI (nu Techniek Nederland), Gasunie en Greenpeace, dat deed er niet meer toe. Met titels als: ‘’Binnen drie jaar verkoopverbod voor cv-ketels’’ en ‘’Het doodsvonnis van de cv-ketel is geveld’’ ontstond er lichtelijke paniek bij bewoners en groot eigenaren.
Direct was er een tegenreactie vanuit Vereniging Eigen Huis, die vond de actie onvoldoende doordacht en pleitte voor ‘een integrale aanpak’ in plaats van te focussen op losse maatregelen. Een begrijpelijke reactie, want vanuit de hardwerkende Nederlander was weinig begrip. Voor veel mensen is een Cv-ketel een grote investering en de installatie die voor warmte in het huis zorgt. Onzekerheid creëren over deze ketel zonder te komen met een integraal helder verhaal en bijbehorende plug and play opties is minstens onhandig te noemen. Hierbij komt ook nog de trias energetica discussie, moeten we niet eerst beginnen met isoleren? Nuance, in het kader van het klimaatakkoord was dit natuurlijk een van de vele luchtballonnen.
Hoe reageerde de consument op het ‘afpikken’ van de Cv-ketel? Nou, het ziet ernaar uit dat gezellige mensen in dit geval dus Cv-ketels kopen (met een knipoog naar de kolenlobby). 425.000 stuks in 2017 om precies te zijn en ik verwacht een stevig aantal in 2018. Ondanks de verbazing van Natuur & Milieu is dit natuurlijk te voorspellen. Met onduidelijkheid over de exacte klimaatmaatregelen, een hoop kabaal in de krant, wat doe je dan als consument? Je denkt eens na hoe oud je Cv-ketel eigenlijk is en misschien vervang je die dan wel om te voorkomen dat dat later niet meer mag. Dezelfde trend was zichtbaar bij het verbod op de gloeilamp. Ondanks dat het uitfaseren van de Cv-ketel logisch is, is de communicatie hierover van doorslaggevend belang.
Waterstof is het beste alternatief voor aardgas in woningen (1973 – heden)
Bij iedere bewonersavond, politieke bijeenkomst en training krijg ik dezelfde vraag: ‘’Waterstof gaat toch uiteindelijk de oplossing worden voor het verwarmen van onze woningen?’’ Ik dacht eerst dat deze fascinatie met waterstof een recent verschijnsel was, tot ik op zoek ging naar oude krantenknipsels.
Al in 1973 wordt gesproken over waterstof als alternatief voor aardgas, met de oliecrisis van die tijd en uitspraken van de Club van Rome kreeg dit meer aandacht. Ook uit deze krantenberichten spreekt hetzelfde centrale voordeel: Je hoeft maar een paar kleine aanpassingen te doen, net als bij de introductie van aardgas. In meer recente berichten wordt dit argument ook aangehaald, zoals in het AD op 12 februari. In dit artikel stelt hoogleraar Ad van Wijk dat:
Als we dit zo lezen lijkt er in ons denken weinig gebeurd te zijn de afgelopen 45 jaar. Nog steeds lijkt waterstof de magische redder. Deels is dit ook het geval, van Wijk maakt terecht opmerkingen dat we nu veel te lokaal denken en dat bij productie van veel energie op de slimme plekken (bijvoorbeeld: de Sahara en de Noordzee) we deze energie kunnen omzetten in waterstof. Deze waterstofdiscussie negeert wel een aantal essentiële punten m.b.t. de gebouwde omgeving:
1) Waterstof is nu niet zo haalbaar, bewezen en (grootschalig) toegepast als alternatieve technologieën.
2) Waterstof is op korte termijn niet op grote schaal duurzaam voorhanden.
3) Rendement van waterstof met verliezen van ~40% maakt extra opwek noodzakelijk en hiermee inzet van schaarse ruimte. Het PBL waarschuwt nu al voor ruimtegebrek op de Noordzee op termijn.
Hierbij komt dat we geen tijd meer hebben, als we onze Co2 doelstellingen serieus nemen. We moeten de komende jaren beginnen met Co2 reductie om kans te houden de opwarming van de aarde tegen te gaan, zie mijn artikel ‘Energietransitie in één generatie?’. Waterstof, een prachtige oplossing, vooral voor de Noordelijkse provincies en met een focus op de industrie. Een oproep aan de politiek hier vooral lef te tonen.
Uit de aflevering van Tegenlicht gisteravond 'Deltaplan Waterstof' komt ook die noodzaak om lef te tonen naar voren. 15 miljard is onze gas infrastructuur waard. Het zou natuurlijk fantastisch zijn om deze infrastructuur (deels) te benutten voor waterstof transport. Een recent rapport van Kiwa geeft aan dat het geschikt maken van het huidige gasnet voor waterstof circa 700 miljoen zou kosten. Een prima investering, zeker als op langere termijn blijkt dat toch een deel van de bestaande woningvoorraad gebruik moet maken van waterstof. Denk hierbij vooral aan monumentale panden in gebieden waar geen (rest)warmte beschikbaar is en waar all electric toepassingen onbetaalbaar zijn.
De energietransitie kan woonlastenneutraal (2017 – heden)
Dit is een beetje mijn stokpaardje. Sinds een aantal jaar hoor ik vanuit diverse hoeken dat de energietransitie in de gebouwde omgeving ‘woonlastenneutraal’ kan/moet. Tot mijn verbazing stond het ook zo in het klimaatakkoord. Ik heb hier al een uitgebreid artikel over geschreven. Kortom, ik geloof niet in woonlastenneutraal en vind dit verkeerde verwachtingen scheppen naar eigenaren en huurders. Zeker sinds de lancering van het klimaatakkoord lijkt niemand hierin te trappen. De teneur is nu: De burger betaalt de kosten. Deels is ook te verwachten en logisch, al is het niet populair om te schrijven. We willen 100% comfort, 100% duurzaam voor 100% dezelfde maandlasten.
Natuurlijk kan de gebouw gebonden financiering hierbij helpen en dan kom je in theorie een heel eind richting woonlastenneutraal. Probleem is dat dit lijkt uit te gaan van een gezonde nul situatie. Pak woning X voeg daar 35.000 euro aan klimaatkosten aan toe en u bent klaar. De lagere energielasten en een stukje aflossing van de lening geven u samen nul, dus woonlastenneutraal. De realiteit van de Nederlandse woningvoorraad is anders: asbestverbod 2024, funderingsproblemen, achterstallig onderhoud, trend naar kleiner wonen tegen hogere kosten en woningcorporaties met onvoldoende middelen.
Er is geen draagvlak voor de energietransitie/klimaatakkoord (2019)
Nu het klimaatakkoord is opgeleverd, doorgerekend wordt door het PBL en de gevolgen langzaam doordringen tot politici en burgers ontstaat discussie over het draagvlak. Zeker met recente berichten vanuit Dijkhoff (VVD) en het CDA lijkt een meerderheid voor het akkoord in zijn huidige vorm in gevaar te komen. Het centrale argument tegen het huidige akkoord is: De burger krijgt een te groot deel van de rekening gepresenteerd.
Maar hoe zit het nou daadwerkelijk met het draagvlak voor die energietransitie en het klimaatakkoord? Uit eerdere peilingen komt naar voren dat 73% van de Nederlanders het tegengaan van klimaatverandering (zeer) belangrijk vindt. De meeste mensen hebben van het Klimaatakkoord gehoord, maar geven wel aan bedreigingen voor de Nederlandse economie (en hun portemonnee) te zien. Uit andere onderzoeken blijkt dat er draagvlak is, Nederland is een gematigd land. Er is wel een groei in polarisatie met een toename van mensen die vinden dat Nederland juist minder aan het klimaat moet doen (van 6% naar 13%). Zoals I&O Research dan ook beschrijft ‘we zitten op een tipping point’, het is nu het moment om leiderschap te tonen en door te pakken. Dan zullen de maatregelen geaccepteerd worden door een meerderheid van de Nederlanders.
Er is dus draagvlak, maar dit moet gekoppeld gaan met leiderschap en bewustzijn voor mensen hun portemonnee. In Nederland creëren we nu onze ‘self fulfilling prophecy’ door te blijven hangen en geen keuzes te maken. Onduidelijkheid doet af aan draagvlak en wordt afgestraft door kiezers. Op het moment van schrijven beschouw ik de stelling (er is geen draagvlak voor de energietransitie) als fake news, maar dit kan gemakkelijk veranderen op de verkiezingen van 20 maart.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Op zoek naar een spreker voor bewonersplatforms, coöperaties of een bestuurlijke setting? Schroom niet mij te benaderen voor dit soort events. Ik geeft graag (interactieve) presentaties over de energietransitie. Contact opnemen kan via mijn LinkedIn pagina of via het contactformulier op deze website.