‘’Rapport van het PBL bevestigd de dood van het ‘woonlastenneutraal’ denken. Een denkrichting die al vanaf de lancering van het Klimaatakkoord op losse schroeven stond.’’
Meer dan een jaar geleden noemde ik woonlastenneutraal al ‘fake news’. Weliswaar heeft fake news een hele andere lading, toch beschrijft dat het beste wat ik denk over de focus op rendabel je woning verduurzamen. Vaak is dit helemaal niet rendabel en dat weten we al zeker 10 jaar. Toch verscheen er deze week een rapport van het PBL wat veel mensen heeft verbaasd. We hadden toch eerder te horen gekregen dat je woning verduurzamen je maandlasten niet zou verhogen? In dit artikel een beschouwing op het onderzoek van het PBL, wat kritiek op ons huidige beleid en hoe nu verder.
Verduurzamen van je eigen woning is financieel onaantrekkelijk
De Nederlandse woningen moeten in 2050 energieneutraal zijn. In andere woorden: De woningen zijn 30 jaar ouder, maar moeten wel van hogere kwaliteit zijn. Het gaat hier om investeringen in de schil van de woning (isolatie), aardgasvrij en opwekken van duurzame energie. Al deze onderdelen kosten geld en slechts enkele ingrepen zoals bepaalde vormen van isolatie en zonne-energie verdienen zich ook echt terug.
De overheid heeft daarom een reeks subsidies en financiering gecreëerd om ervoor te zorgen dat huishoudens toch kunnen verduurzamen met als uitgangspunten dat de maandlasten gelijk blijven. Dit is politiek van belang, want wie durft de Nederlandse woningeigenaren te vertellen dat verduurzaming gewoon geld gaat kosten en in sommige gevallen een hoop geld. Het onderstaande overzicht laat zien welke huishoudens de verduurzaming woonlastenneutraal kunnen doorlopen en wat de invloed is van de rente bij een duurzaamheidslening.
Wat dit overzicht laat zien is dat eenpersoonshuishoudens vaak al zo’n lage energierekening hebben dat de verduurzamingsopgave zwaar weegt en weinig aan terugverdienmogelijkheden geeft. Hetzelfde geldt voor de grotere gezinnen. Hieruit blijkt dat de samenstelling van woningen en ook het gedrag een grote rol speelt die in beleid te weinig erkent wordt. Bij de woningcorporaties is dit al zeker 10 jaar bekend. Het onderzoek van PBL laat daarnaast zien dat veel woningeigenaren meer dan 30 jaar nodig hebben om rendabele investeringen terug te verdienen, dat werkt natuurlijk niet bepaald motiverend. Kortom, meer subsidies zijn nodig om woningen nu woonlastenneutraal te verduurzamen en tot die tijd is afwachten voor vele woningen het voordeligst, aldus het PBL.
De focus op woonlastenneutraal moeten we loslaten
De focus op woonlastenneutraal verduurzamen laat een aantal dingen zien. De politiek heeft een onrealistisch beeld van de verduurzamingsopgave. De energietransitie van de 21ste eeuw is een opgave die in complexiteit en schaal uniek is in de wereldgeschiedenis. Je kan niet een heel fossiel systeem dat is opgebouwd in drie eeuwen omgooien zonder dat dat meer geld gaat kosten op korte termijn.
Het valt daarbij op dat we weigeren de vergelijking in kosten met aardgas en fossiel in het algemeen los te laten. Natuurlijk is een duurzaam alternatief duurder ten opzichte van fossiele alternatieven waarvan de ‘externe kosten’ niet zijn meegenomen en in verhouding nog steeds goedkoop zijn. Het is een ‘race to the bottom’ en daarmee een race die je niet gaat winnen.
Tot slot doen we net alsof kosten het belangrijkste zijn om over te gaan tot verduurzamen, isoleren of aardgasvrij. Bovendien zijn de meest rendabele investeringen in isolatie vaak al lang aangepakt. Dit begon al in de jaren 80 met het Nationaal Isolatieprogramma dat zich richtte op ‘rendabel isoleren’. Hoe rendabel dit was, daar was toen ook al commentaar op. In Nederland zijn we vrij consequent in onze discussies. Wat wel opviel was de populariteit van dubbel glas. Kwam dit door de uitstekende terugverdientijd? Dat viel wel mee, gevelisolatie is daar het meest geschikt voor, maar dubbel glas, dat is lekker zichtbaar. Het is een statusproduct én je hebt nog minder kou in huis ook.
Voorbij sturen op kosten: Naar woonlastenreëel
De lessen uit het Nationaal Isolatieprogramma laten het al zien. Rendabel isoleren, daar is een hoop op aan te merken, laat staan woonlastenneutraal een energietransitie realiseren. We moeten naar woonlastenreëel. Een reële prijs voor energie betalen is een logisch onderdeel van de overgang van een fossiel systeem naar echt duurzame alternatieven. Is dat leuk? Nee, niet altijd. Is het nodig, daar lijkt het wel op.
Dat is ook precies mijn grootste commentaar op het onderzoek van PBL. De oplossing is niet meer subsidies, die we uiteindelijk toch zijdelinks als burgers toch betalen. De oplossing van opschaling en innovaties zijn te vaag om nu mee aan de slag te gaan. De eerste stap is stoppen met die eeuwige focus op terugverdientijd en kosten. Als je mensen als consumenten behandelt, dan gaan ze zich ook zo gedragen. Constant op woonlasten focussen maakt ook dat mensen verwachtingen hebben die niet nagekomen gaan worden. Verduurzaming verplichten kan dan wel helpen volgens het PBL, maar ligt politiek zo gevoelig dat we niet volgend jaar al aan de slag kunnen gaan.
Wat we wel kunnen doen is woningen verbeteren, comfort toevoegen en gezonder wonen. Dit kan ook stapsgewijs met acceptabele kosten. Genoeg mensen die vooral hun woning verbeteren vanwege het comfort en een stuk status. Vraag maar eens wat de motivatie is van iemand die zonnepanelen heeft gekocht. Oppervlakkig lijkt dat het financiële voordeel, vraag je door, dan hoor je het verhaal van de buurman die de opbrengst liet zien op zijn smartphone. Wat daarvoor nodig is, is een reëel aanbod waarin de kosten eerlijk worden getoond in plaats van weggemoffeld door vage beloftes. Focus je op de échte en tastbare voordelen van verduurzaming. Laten we het vooral zien als een uitdaging voor de aanbieders van duurzame producten en lessen voor beleidsmakers, zoals Jan Willem van de Groep ook al aangaf in zijn reactie.