Inmiddels zitten we bijna 3 maanden thuis en is de wereld om ons heen compleet veranderd. Je ziet het niet meteen, het is rustiger dan ooit buiten, maar deze rust is bedrieglijk. Een virus heeft zich als sluipmoordenaar genesteld in onze economie en maakt daar gretig gebruik van. Baanverlies, bedrijven in zwaar weer, het zijn berichten die we steeds meer gaan lezen. Je zou er depressief van worden. Vooral de duurzame ambities krijgen flinke tikken en vanuit zowel overheden, bedrijven als activisten is er angst dat we de energietransitie op de tweede plaats zetten. Zo trekt de Warmtebranche aan de bel, aardgasvrije projecten worden vertraagd en tegelijkertijd pleiten veel economen voor ‘groen herstel’. Is het dan allemaal ‘doom and gloom’ of biedt deze crisis kansen voor het klimaat? Hieronder mijn beschouwing.
The bad and ugly
De waarheid is dat duurzame projecten het zwaar gaan krijgen en zullen vertragen. Ook al komt alle economische steun van de wereld met duurzame provisies, dit lijkt mij een gegeven. Welvaart en verduurzaming hangen namelijk samen, evenals met consumentenvertrouwen en bestedingen. Het is niet populair om te zeggen, maar een toename aan welvaart geeft mensen juist de mogelijkheid om te verduurzamen, niet het beperken van deze groei. Net als in afgelopen crisissen gaan we een slechter investeringsklimaat, lagere energieprijzen en vertragingen van projecten zien. De open vraag is hoe diep deze recessie zal zijn. Je hebt gelovers in het V-herstel: harde klap en snel herstel. Of het U-herstel, een langere periode van economische recessie. De helft van de bedrijven in de duurzame branche verwacht inmiddels een daling van de omzet in 2020.
Vooral in gebieden zoals de woningmarkt en opgave in de gebouwde omgeving kan de klap hard aankomen. Prijsdalingen in het vastgoed zien we vaak pas een aantal jaren na de klap, uitstel van renovatieprojecten en investeringen door consumenten zie je vrij snel. Zo neemt de vraag naar warmtepompen al af en kunnen we een periode van krimp tegemoetzien. Voor nieuwbouw ontstaat mogelijk eenzelfde trend. Bij bijna iedere economische crisis is een terugval van het aantal nieuwbouwwoningen te zien. Dit zou voor Nederland op lange termijn problemen opleveren, we moeten nu al zeker 100.000 woningen per jaar bijbouwen om ook maar eens kans te hebben ooit aan de vraag te voldoen. En wat gebeurt er bij minder aanbod van woningen en hoge vraag? Juist, hogere prijzen waardoor minder vermogen overblijft om te investeren in je eigen huis.
Flatten the Co2 curve
Als dit zo negatief is, wat kunnen we eraan doen en zijn er kansen te benoemen? Jazeker. Wat alle steunpakketten aan bedrijven en burgers wel kunnen veroorzaken is het afvlakken van de Co2 curve. Het is bijna normaal te noemen dat na een periode van economische neergang de Co2 emissies hoger dan ooit omhoogschieten en een nieuwe top bereiken vlak vóór een nieuwe economische recessie.
De oproep van economen is helder: als we alleen geld steken in de traditionele economie, dan zetten we ons vast in een fossiel systeem waar we nauwelijks uit kunnen ontsnappen. Het gevolg is een 3,7 graden economie, met gigantische negatieve gevolgen voor de mensheid. Op dit moment is 92% van de steunpakketmaatregelen ‘kleurloos’ en geven geen prioriteit aan energietransitie. Logisch, want de eerste focus ligt op economisch herstel en behouden van banen. Onder diverse beleidsadviseurs en belangengroepen wordt druk gebrainstormd over hoe om te gaan met deze economische crisis en herstelmaatregelen. Keynesiaanse economie met zijn anticyclisch investeren krijgt weer volop de aandacht. Hierin is een rol van de Rijksoverheid groot die met investeringen werkgelegenheid behoudt en leidend is in economische neergang.
Ik moet zeggen niet per se fan te zijn van deze economische theorie, want hoe effectief zijn overheidsuitgaven als de economie zelf stilligt nou echt en waar komt dit geld vandaan, van de productieve economie lijkt mij. Toch lijkt deze keuze gemaakt te zijn om de coronacrisis de bestrijden. Als we dan toch een regierol aan de Rijksoverheid geven, laten we het dan slim doen. Volgens de Universiteit van Oxford zijn vooral infrastructuurprojecten, bestaande gebouwen renoveren, opleiding van personeel en onderzoek naar nieuwe technologieën als kansrijke maatregelen. Een praktijkvoorbeeld dat mij interesseert is Denemarken dat na de oliecrisis van de jaren 70 geïnvesteerd heeft in lokale warmtenetten en duurzame energie. Ze zijn nu marktleider in zowel wind als warmte technologieën.
Kansen voor Nederland
Wat betekent dit voor Nederland en welke kansen passen bij ons? Het voordeel van Nederland is dat alles vrij helder is georganiseerd met een aantal grote partijen die stappen kunnen zetten. Denk hierbij aan de netbeheerders, Rijksoverheid en woningcorporaties. Vooral die woningcorporaties bieden een unieke Nederlandse kans, 30% van de woningen zijn in bezit van partijen die ver vooruitkijken en verduurzaming serieus nemen. De Rijksoverheid moet dan wel de verhuurdersheffing loslaten en nieuwbouw stimuleren, ook voor de midden huur. Laten we eerlijk zijn de woningmarkt is niet af en vergt nieuwe creativiteit en hierbij mogelijk een bredere rol voor de corporaties. En als we dan toch bezig zijn met de woningvoorraad: iets doen aan de versnippering van eigendom, waaronder VvE’s is dan noodzakelijk. Schaal maken op basis van woningtypologieën lijkt op afstand logisch, totdat je de organisatievormen ziet.
Natuur & Milieu heeft al een voorzet gedaan hoe tot een duurzaam investeringspakket te komen. Dit pakket bestaat uit drie fasen: Steun, stimulering en systeemmaatregelen. Voor de bouw zou dat er als volgt uitzien:
Steunmaatregelen: Subsidiemaatregelen versoepelen en BTW op arbeid verlagen. Extra Fte’s bij het Expertise Centrum Warmte om gemeenten te ondersteunen in hun aardgasvrije plannen.
Stimuleringsmaatregelen: Isolatieverplichting met subsidie en stimuleringssubsidie voor aansluiten op warmtenetten voor particulieren.
Systeemmaatregelen: Nationaal Garantiefonds oprichten om het vollooprisico bij warmtenetten onder te brengen. Dit zou tot snellere uitrol van warmtenetten moeten leiden binnen gemeenten.
Landelijke regie, lokale uitvoering
Los van alle nieuwe projecten, versnellingen en subsidies moeten we terug naar de basis. Een economische crisis biedt ook kansen onze aanpak te evalueren. Een harde blik op de verduurzaming van de gebouwde omgeving en aardgasvrije projecten laat zien dat het een circus van pilots en onduidelijkheden is. De houdbaarheid en noodzaak van veel van deze pilots mag best ter discussie gesteld worden. Meer regie en kaders vanuit de Rijksoverheid kan helpen tot meer uitvoering en projecten in gemeenten te komen, maar dat vereist ook prioriteiten stellen vanuit deze partijen. Misschien krijgen we het wel voor elkaar met minder middelen meer te gaan doen voor het klimaat.
Volg mijn pagina op LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/transitiepaden/
