We hadden in Nederland al lang klaar geweest met het verduurzamen van woningen als er geen mensen zouden wonen. Vervelend volk, al die Nederlanders die een mening hebben en opschaling en kostenreductie in de weg zitten. Is eigen woningbezit dan toch niet de ‘Dutch Dream’ maar Nederlandse nachtmerrie in de energietransitie? Je zou het haast denken na het lezen van diverse artikelen in de Cobouw over de weerbarstige praktijk van verduurzamen in de particuliere woningmarkt. Toch raken dit soort artikelen de juiste gevoelige snaar: die van maatwerk versus standaardisatie en noodzaak particulieren te verleiden. In dit artikel aandacht voor die ‘vervelende’ particulieren en wat ideeën hoe toch tot die gewenste opschaling te komen.
Vervelende particulieren?
‘’Aan de particuliere woningmarkt valt niets te verdienen’’. Dat is het statement van diverse marktpartijen die de afgelopen jaren aan de slag zijn gegaan met renovatieprojecten. Aangemoedigd door aardgasvrij en toenemende druk op energiebesparing hebben diverse partijen zich op deze markt gestort. Zeker 30.000 tot 50.000 woningen zouden van het aardgas af moeten zijn aan het einde van deze kabinetsperiode, maart 2021. Uiteindelijk gaan dit er een krappe 9.000 worden, aldus het PBL. Het gewenste tempo om tot 1,5 miljoen aardgasvrije woningen te komen, daar zijn we nog lang niet.
Hoe komt het dat de particulieren geen grote stappen naar aardgasvrij of een renovatie willen maken? Dit heeft te maken met het web van technische oplossingen, onduidelijke verwachtingen en de complexiteit van uitvoeren. Cobouw voegt hier in een ander artikel nog aan toe dat verduurzamen lang niet altijd terugverdiend kan worden, dus dat ‘niets doen’ voordeliger is. Het klopt zeker dat de onduidelijkheid over de aardgasvrije route van gemeenten en onduidelijke signalen vanuit de rijksoverheid niet meehelpen om te investeren. Daarbij komt het ontbreken van een geheel ontzorgingsmodel voor particulieren. Een onderzoek van Squarewise beschrijft al deze initiatieven en benoemt dat de gehele klantreis van particulieren onvoldoende wordt ondersteunt. De ene partij ondersteunt bij het advieswerk, de ander bij de offerte en weer andere partijen regelen de subsidieaanvragen.
Maar er is meer. De complexiteit van de gebouwde omgeving is alleen maar toegenomen. Veel particulieren zijn onderdeel van een VvE (vereniging van eigenaren). Om tot besluiten te komen in een VvE zijn meerdere vergaderingen nodig en moet aan tal van procedures voldaan worden. De meeste bouwers zien hun marges direct verdampen en deizen terug van deze doelgroep. Wil een particulier of VvE vervolgens aan de slag gaan, dan worden ze geconfronteerd met complexe subsidieregelingen die ook nog ineens vanwege succes stil komen te liggen. Zie het voorbeeld van de VvE SEEH subsidie die nu is gesloten vanwege het succes. Gevolg is dat vele plannen van verenigingen stil komen te liggen, tot frustratie van dezelfde marktpartijen.
Een duurzame déjà vu
Grote stappen in de particuliere sector en bij woningcorporaties. Dat is echt nodig, want dan behalen we de gewenste schaalvoordelen. Dat is in ieder geval de gedachte en de reden voor de klaagzang hierboven. Want wat gebeurt er nu? Vooral kleinere stappen, bij zowel woningcorporaties als particulieren. Deze keuze valt toch eerder op een stapsgewijze aanpak, omdat die technisch te overzien is, beter te betalen is en minder ingrijpend is. Zowel corporaties als particulieren zitten niet te wachten op ingrijpende renovaties waarvan de vraag is hoe comfortabel je nog in je eigen huis kan wonen.
Maar wacht. Het bovenstaande is een duurzame déjà vu. Hadden we niet 12 jaar geleden dezelfde discussie met de Stroomversnelling? Daar begonnen we ook met Nulopdemeter projecten bij de woningcorporaties. Dat moest voor de gewenste schaal zorgen waardoor ook particulieren overstag gingen om met hele wijken in een keer te renoveren. Ook toen heeft dit niet geleidt tot de schaal van tienduizenden woningen per jaar. Het resultaat was 10.000 woningen in 10 jaar tijd. Dat wil niet zeggen dat de aanpak niets heeft opgeleverd, innovatiesprongen en meer industriële toepassingen zijn het gevolg. Maar dezelfde klachten, bij voor een deel dezelfde marktpartijen ontstaan nu opnieuw bij aardgasvrije- en renovatieprojecten.
De vraag is dan: Is je marktmodel fout of zijn het de particulieren ‘klanten’ die een verkeerde behoefte hebben. Het antwoord kan je zelf wel bedenken, als er geen behoefte is aan je product, dan zit het fout in het model. Keer op keer ontstaan er programma’s om renovatieprogramma’s op te starten en keer op keer valt de behoefte bij zowel woningcorporaties als particulieren tegen. De les is dan dat techniek op papier kan kloppen en goedkoper kan zijn, maar mensen zijn geen economische robots.
Stap voor stap verduurzamen
Want het positieve nieuws is dat een meer stapsgewijze aanpak wél tot meer resultaten leidt bij particulieren. Precies de ‘te kleine stappen’ die worden bekritiseerd door de marktpartijen in het Cobouw artikel. Jaarlijks worden er zo’n 350.000 unieke isolatiemaatregelen genomen en ook de hybride warmtepomp is aan een opmars bezig. Dan hebben we het nog niet eens over de zonnepanelen die al op meer dan 1 miljoen woningen geplaatst zijn. Uit onderzoeken blijkt dat deze stappen op ‘natuurlijke momenten’ veel beter passen bij de wensen van consumenten. Ja, het tempo ligt lager en is economisch misschien niet het beste, maar het geeft wel resultaat. Zou dit resultaat en de behoefte niet de focus moeten zijn? Sinds laten mensen zich leiden door het juiste economische model?
Daarbij komt dat een aantal trends ervoor gaan zorgen dat deze stapsgewijze route aan invloed gaat winnen. Dit ondanks alle aandacht van gemeenten op aardgasvrije wijken en collectiviteit. Deze projecten zijn veelal te complex en algemeen om te overzien door particulieren. Het gevolg? Mensen maken hun eigen keuzes. Bovendien speelt aardgasvrij beperkter in 80 procent van alle Nederlandse wijken tot aan 2030. Het zijn ironisch genoeg de focus op de eerste groep wijkaanpakken die voor de rest van de wijken een meer stapsgewijze route logischer maakt. Particulieren willen toch beginnen en kiezen daarom vaker voor bijvoorbeeld isoleren en hybride warmtepompen. De ‘terugverdientijd’ die aangehaald wordt is daarin niet heilig. Wat is er gebeurt met de focus op comfort, status, gezondheid en veiligheid?
Wat is er nodig voor het opschalen?
Maar het opschalen dan en onze doelstellingen voor 2050! Dat halen we toch niet met al die kleine stapjes! Dat betwijfel ik. Wanneer we het nemen van individuele isolatiemaatregelen zouden stimuleren met stabiele subsidies, dan is het denkbaar dat we de Nederlandse woningvoorraad in 2040 voor 100% hebben geïsoleerd. Als we de isolatienormen wat strenger zouden maken, dan ligt dit tempo misschien net wat lager, maar dit geeft wel reden om optimistisch te zijn. Eenzelfde groei is te verwachten van zonnepanelen en hybride warmtepompen. Beide systemen kunnen op een eigen moment worden geïnstalleerd.
Wat is er nodig om deze stappen te zetten de komende 20 jaar? Voor een deel zijn we daar al mee bezig. In het rapport ‘Bestemming Parijs’ wordt door rijksambtenaren al openlijk gesproken over isolatienormen voor de koop- en verhuursector. Een duidelijke isolatienorm die vervolgens gekoppeld wordt aan de lenings- en subsidiemogelijkheden maakt standaardisatie en schaal kansrijk. Wat maakt het dan uit dat we niet op de schaal zitten van woningen, maar verschillende componenten van woningen. Ik denk weinig. Combineer dit met de warmtetransitie plannen van gemeenten die dit jaar klaar moeten zijn en we krijgen ook het inzicht waar we de komende 10 jaar wel of niet aan de slag gaan met aardgasvrij.
Het laatste ingrediënt wat ik graag zelf zou willen toevoegen aan deze ‘schaalmix’ is meer vertrouwen plaatsen in marktpartijen. Waar het vooral ambtenaren en technocraten zijn geweest die hebben gewerkt aan allerlei gestandaardiseerde aanpakken is het in de markt geweest waar het echte resultaat is geboekt de afgelopen jaren. En wat was daarvoor nodig? Een betrouwbare overheid die vooral kaders stelt en de financiële prikkels goed organiseert. Ik denk dat de overheid en professionals er goed aan doen de duurzame praktijk serieus te nemen. Het zijn nu uiteindelijk allerlei commerciële platforms die beter advies geven hoe je met je huis aan de slag kan dan overheidsinstellingen en dezelfde partijen die uiteindelijk het uitvoerende werk doen in wijkgerichte aanpakken.
Om onze doelstellingen te bereiken mogen we best meer focussen op de korte termijn en de kleine stapjes die nu al resultaat opleveren. Het zijn de vele kleine stapjes die de schaal opleveren waar we naar op zoek zijn en steeds minder grote stappen waar te lang over is nagedacht. Verduurzamen? Ik wens je veel particulieren en kleine stapjes toe.