Vandaag verscheen op de NOS een bericht dat een nieuw rapport stelt dat de doelstelling ‘gasvrij’ alleen te behalen is mét dwang. Hiermee wordt opnieuw de discussie geopend hoe vrijblijvend die energietransitie en klimaatopgave nou eigenlijk is. Zeker in de gebouwde omgeving, bij ons allemaal thuis, ligt dit bijzonder gevoelig. De meeste van ons zullen al snel vraagtekens krijgen bij ‘verplicht’ van het aardgas af en gemeenten die de macht hebben deze einddata te benoemen voor onze wijken en buurten. Maar is dit nou allemaal zo eng en is het eigenlijk geen logisch gevolg van de doelstellingen die de overheid zelf heeft aangekondigd? Meer in dit artikel.
De uitdaging van aardgasvrije wijken
Het onderzoek waar de NOS op doelt is opgesteld onder leiding van Van Poelgeest. Dezelfde heer die verantwoordelijk is als voorzitter van de gebouwde omgeving had eerder al benoemd dat de huidige proefwijken waar men collectief van het aardgas af wil langzamer verlopen en met ‘tegenwind’ tot eerste resultaat komen. In eerdere evaluaties van Van Poelgeest, maar ook bijvoorbeeld het Economisch Instituut van de Bouw kwam al naar voren dat een collectieve aanpak nu niet altijd voordeliger is dan all electric alternatieven. In normale taal: Een volledig elektrische warmtepomp aanschaffen is niet gek veel duurder dan aansluiten op een stadsverwarmingsnet.
Die grootste verbouwing van Nederland, die loopt dus nog niet zo snel als moet. Vandaar ook een nieuw rapport, wat mooi meegenomen kan worden voor een nieuwe regering. Geen rapport is toeval weten ze in Den Haag. De conclusie? Gemeenten moeten ‘aanwijsbevoegdheid’ krijgen. Kortom, een einddatum kunnen noemen voor aardgas in bepaalde wijken en buurten. Hier is afgelopen jaren al fel over gediscussieerd en tot nu toe is het voor gemeenten niet mogelijk een einddatum te noemen. Lees hier het voorbeeld van Purmerend.
Hoe gaan we dan verder?
Het voorstel is voor wijkaanpakken meer ‘dwang’ mogelijk te maken. Ik zou het eerder een logische einddatum voor aardgas noemen. We vergeten in deze discussie altijd dat aan het niet noemen van einddatum ook kosten zitten én dwang. Je wordt namelijk gedwongen als consument mee te betalen aan een inefficiënt aardgassysteem dat in stand gehouden moet worden voor die hand vol weigeraars. Is dat dan eerlijk? Alweer, bekijk het voorbeeld van Purmerend eens. In iedere energietransitie heb je te maken met keuzes. Iedere keuze geeft direct dan wel indirect dwang, net doen alsof dat niet nodig is, is misleidend. Een wijkaanpak vooral gericht op collectieve warmtenetten zou dan tot 489.000 nieuwe aansluitingen moet leiden. Dit is een grote hoeveelheid waar twijfel over bestaat of het reëel is. Let wel, het is een stuk minder dan het oudere doel van 750.000 nieuwe aansluitingen wat in het Klimaatakkoord stond.
De tweede stap van de strategie te versnellen met de duurzame opgave in onze woningen is in te zetten op de hybride warmtepomp. Hier ging de evaluatie van Poelgeest een jaar geleden ook op in. Dit apparaat is dan een tussenstap voordat je volledig van het aardgas af gaat. Voor 2030 zouden er dan 1,5 miljoen geïnstalleerd moeten zijn. Ter indicatie, in 2020 werden er 22.000 hybride warmtepomp geplaatst. Dit tempo moet zeker vijf keer hoger om verschil te maken. Om dit mogelijk te maken zal er meer geld beschikbaar moeten komen genoeg woningeigenaren te overtuigen te investeren in isolatie dan wel de hybride warmtepomp. Een optie is het verhogen van de ISDE subsidie 2022.
Met de discussie over de kosten zal er ook een uitspraak moeten komen hoe wenselijk ‘woonlastenneutraal’ daadwerkelijk is. Het antwoord kan ik alvast geven: We gaan politici steeds vaker horen over ‘betaalbaar’ in plaats van een garantie dat je dezelfde kosten per maand zal betalen ná verduurzaming. Ook in het geval van ‘acceptabele’ kosten voor de grootste verbouwing ooit zal veel subsidie nodig zijn. Volgens het rapport van Poelgeest moet er maar liefst 310 miljoen euro extra worden uitgetrokken als we inzetten op wijkaanpakken en 470 miljoen euro voor de individuele route. Een andere optie is een hogere aardgasprijs, maar laten we hier ook eerlijk over zijn. Dat is een sigaar uit eigen doos, want dit betalen we met zijn allen. De energietransitie gaat ons als burgers en huiseigenaren geld kosten en nee, je gaat niet alles terugverdienen. De enige tip die ik dan nog heb voor de beleidsmakers: staar je niet blind op de ‘vraag’ naar isolatie en warmtepomp, maar kijk ook of we het überhaupt kunnen aanbieden. Probeer nu maar eens een aannemer te vinden.
Zonder dwang geen glans?
Als we wat meer op afstand gaan staan. Wat betekent die dwang dan? Het ‘frame’ in het nieuws bij een keuze van de overheid als het gaat om de energietransitie is nu: dwang. Maar hoe ik het zie is: het opstellen van spelregels, die de transitie betaalbaar en eerlijk houden. Daar horen scherpe keuzes bij om te voorkomen dat je dubbele systemen in stand houdt.
Met toenemende roep om ‘regie’ vanuit de rijksoverheid op deze opgave kan je verwachten dat er ook spelregels bedacht gaan worden. We hadden nooit gebruik kunnen maken van het aardgas zonder rijksregie, laat staan Deltawerken gerealiseerd. Is het tijd dat we dwang gaan zien als wat het werkelijk is? Een overheid die keuzes maakt.